2004 itibariyle sosyal medyanın hayatımıza girmesi, bazı kavramların da akademik ve sektörel literatüre girmesine neden oldu. Dijital pazarlama bu kavramların en kapsayıcısıdır. İşte pazarlamanın evrimi odağında dijital pazarlama!
Evet, pazarlamanın evrimi olarak yorumlanan dijital pazarlama kapsayıcı bir kavramdır. Çünkü dijital pazarlama; sosyal medya başta olmak üzere birçok disiplin, kavram, uzmanlık, olgu ve süreci içine almaktadır. Dijital pazarlama konusundaki farkındalığı da başta sosyal medya olmak üzere bu kavram, disiplin, uzmanlık ve olgularla edindik. Hatta sosyal medyanın ön planda olmasından dolayı dijital pazarlama kavramı 2000’li yıllar itibariyle konuşulmaya ve önemsenmeye başlanmıştır.
Dijital pazarlama kavramının ne olduğunu açıklamadan önce “dijital” ve “pazarlama” kavramlarına kısaca değineceğiz.
Dijital Nedir?
Sayısal ya da dijital olarak tabir edilen teknoloji, tüm içeriklerin (ses, görüntü, metin gibi) bilgisayar diline dönüştürülmesini ifade etmektedir. Dijital teknolojiler; bahsedilen tüm içeriklerin üretiminden, saklanmasına, düzenlenmesinden, aktarılmasına kadar tüm aşamalarda analog sistemlere kıyasla büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Ölçülebilirlik, hız, kontrol, etkileşim gibi faktörler dijital teknolojilerin temel karakteridir.
Bu teknolojiye dayalı araçların başlıcaları; internet, bilgisayar, cep telefonu, ipod vs. gibi günlük hayatta çok kullanılan ve dijital denildiğinde akla ilk gelen sayısal, modüler içeriği kişileştirebilen teknolojilerdir. Bunların yanı sıra günümüzde artık nesnelerin, binaların, şehirlerin, taşıtların dijitalleştiğini de unutmamak gerekir.
Pazarlama Nedir?
Geleneksel bir kavram olan pazarlama ile ilgili akademik ve sektörel yüzlerce hatta binlerce tanım yapılmıştır. Bunlardan birkaçını aktarmak istiyorum.
Kişisel ve örgütsel amaçlara ulaşmayı sağlayabilecek mübadeleleri gerçekleştirmek üzere malların, hizmetlerin ve fikirlerin geliştirilmesi, fiyatlandırılması, tutundurulması ve dağıtılmasına ilişkin planlama ve uygulama sürecidir. (AmericanMarketing Association, 2016)
Genel bir tanım olarak ise pazarlama; müşterilerin gereksinimlerini ve beklentilerini anlama ve bu çerçevede hizmetlerin nasıl tasarlanıp sunulabileceğini planlama işlemidir. (Walters – 1992:V). (Cemalcılar – 1983:12)
Pazarlama, insanların fiziksel ve sosyal ihtiyaçlarını belirleme ve bu ihtiyaçları karşılama sürecidir.(Philip Kotler)
İngiltere Pazarlama Enstitüsü’ne (Chartered Institute of Marketing – CIM) göreyse pazarlama;
Müşterilerin ihtiyaçlarını etkin ve kârlı biçimde teşhis eden, öngören ve tatmin eden bir yönetim süreci olarak tanımlanmıştır.(Brassington ve Pettitt, 1997: 5).
Pazarlamanın Evrimi
Kavramların, süreçlerin, üretimin ve tüketimin evrildiği gibi pazarlama da birtakım dönemlerden geçmiştir. Buna göre pazarlamanın evrimi; Pazarlama 1.0 ile başlayan süreçle başlayıp bugün Pazarlama 3.0’a doğru ilerlemiştir. Şimdi kısaca pazarlamadaki bu süreçlere / aşamalara değinip kavramsal açıdan değerlendireceğiz. İşte tüm aşamalarıyla pazarlamanın evrimi!
Pazarlama 1.0 Nedir?
Pazarlamanın evrimi denilince meseleye Pazarlama 1.0 ile başlamak gerekiyor. Pazarlama 1.0 ise sanayi devrimiyle birlikte başlamıştır. Bu dönemde teknolojinin merkezinde endüstriyel makineler yer almaktaydı. Ürünler oldukça basit olup, herhangi bir hedef yahut analiz güdülmeksizin pazara sunulmak üzere tasarlanıyorlardı. Tek amaç standartlaştırmak ve büyük ölçekte üretim yapmaktı. Böylece üretim maliyeti, dolaysıyla ürünün fiyatı düşecek ve üretilen mal daha çok sayıda kişiye ulaşabilecekti.
Henry Ford’un Model T otomobili bu stratejiyi en iyi şekilde anlatıyordu. Ford’un aksiyonu ise: “Her müşteri, istediği renkte bir arabaya sahip olabilir, tabii renk siyah olduğu sürece…” şeklinde özetlenebilir.
Kısacası pazarlamanın başlangıçtaki (Pazarlama 1.0) fonksiyonu büyük fabrikalarda çok sayıda ve belli bir çeşitlilikte üretilen malları, olabildiğince çok kişiye hatta herkese satmakla ilgiliydi. Bu aşamada pazarlama işlem yönelimliydi ve nasıl satış yapılacağına odaklanılmıştı. Özetle, Pazarlama 1.0 yaklaşımı, ürün merkezliydi. Üretim ve satış ön plandaydı.
Pazarlama 2.0
Pazarlamanın evrimi sürecinde ikinci aşama olarak tabir edilen Pazarlama 2.0 içinde bulunduğumuz dönemde yani enformasyon çağında ortaya çıkmıştır. Günümüzde tüketiciler bilgi açısından oldukça donanımlı ve dolayısıyla benzer ürünleri kolaylıkla birbiriyle kıyaslayabiliyor. Alternatifleri rahatlıkla oluşturabiliyorlar. Dolayısıyla ürünün değeri üretici tarafından değil, müşteri tarafından belirleniyor. Üreticiler ve pazarlamacılar; bilgi sahibi, donanımlı ve her sunulanı satın almayan tüketici veya müşteriler karşısında pazarı bölümlere ayırmak ve özgül bir hedef için üstün bir ürün geliştirmek zorundadırlar.
Donanımlı ve bilgi sahibi olan müşteriler ürünlerin sunduğu birçok özellik arasından kişisel ihtiyaçları (kalite, moda, renk, fiyat vs.) doğrultusunda seçim yapabilirler.
Pazarlama 1.0 olarak ifade edilen süreçte, pazarlamanın odak noktası ”ürün” olması ve tüketim alternatiflerinin sınırlı olması nedeniyle müşteri pazarlamanın merkezinde değildi. Ancak Pazarlama 2.0’da markalar, müşterilerinin kalbine ve aklına hitap etmek zorunda. Çünkü bu defa pazarlamanın merkezinde ürün değil tüketici var.
Pazarlama 3.0 Nedir?
Pazarlamanın evrimi olarak ifade edilen sürecin üçüncü aşamasını temsil eden bu aşamada (Pazaralma 3.0’da) pazarlama uzmanları artık insanları sadece tüketici olarak görmüyorlar. İnsanı tüm yönleriyle ele alıyorlar ve buna uygun strateji geliştiriyorlar. Bu evre için kişiye özel pazarlama desek yeridir. Kısacası bu evre pazarlamanın akıllandığı dönemdir. Bu aşamada devreye yapay zeka teknolojisi de girmiştir. Tıpkı tüketici yönelimli Pazarlama 2.0 gibi, pazarlama 3.0’da da tüketici tatminini hedefleniyor. Ancak bu kez oyuna yapay zeka giriyor. Ayrıca pazarlama 3.0’ı uygulayan şirketlerin misyonu ve vizyonu standartların ötesindedir.
Pazarlama 3.0′ da şirketler;
- İnsanların özlemleri, değerleri veya ruhu ile ilgileniyor.
- Toplumsal sorunlarla ilgili çözümler üretiyor.
- Yapay zeka teknolojisini kullanıyorlar
Bu ve benzeri özellikler, bireylerin işlevsel ve duygusal tatminleri yerine ruhsal tatminlere cevap veriyor. Satış odaklı olan ve 1.0 olarak adlandırılan pazarlama aşamasında ya da müşteri odaklı olan ve 2.0 olarak adlandırılan pazarlamada bu ihtiyaçlar öngörülmemiştir ve önemsenmemiştir.
Pazarlama 1.0 daha çok ürün satmak için ekonomik insan olarak algıladığı tüketicinin aklına odaklanmıştır. İlerleyen zaman içerisinde insanın sadece aklının değil duygularının da etkisi altında olduğu ortaya çıkmıştır. Bu süreçte devreye pazarlamanın 2.0 versiyonu girmiş ve tüketicinin aklına ve kalbine aynı anda odaklanılmasını merkeze almıştır. Buna etkileşim evresi de diyebiliriz. Fakat bu gelişmelerin kendileri için manevi bir doyum sağlamadığını fark eden tüketiciler, işletmeleri sorgulamaya başlamışlardır. Bu güvensizliğin yarattığı bunalımı aşmak için tüketicilerin akıl, kalp ve ruhuna odaklanan pazarlamanın 3.0 versiyonu devreye girmiştir. (Kotler, Kartajava, vd., 2011:23-27)
Günümüzde Pazarlama
Pazarlamanın günümüzdeki amacı yahut tanımı, hedef pazarların ihtiyaçlarını karşılayan ürün ve hizmetleri bu pazarlara sunan, müşteri tatmini yaratan, yeni müşteriler kazanırken mevcut müşteriyle de uzun dönemli ilişkiler kurarak kâr sağlayan bir işlev ve anlayıştır.
Günümüzün pazarlama anlayışını maddeler halinde özetlemek gerekirse;
- Pazarlar ve müşteriler sürekli olarak değişmektedir.
- Dünya tek bir Pazar oluşturmaya doğru bir yönelim vardır.
- Müşteri odaklılık ön plandadır.
- Optimum pazar arayışına yönelmek önem taşımaktadır.
- Pazarlar çeşitlidir, bölümlere ayrılır.
- Müşteri faydayı ve çözümü satın almaktadır.
- Pazarlama, bir departmanın değil tüm firma çalışanlarının görevidir.
Dijital Pazarlama Nedir?
Dijital pazarlama olarak literatüre giren ve kavramsallaşan süreç “internete dayalı pazarlama” şeklinde de kullanılmaktadır. Bu kavramın açılımı ise; internetin ve ilgili dijital teknolojilerinin pazarlama amaçlarına ulaşmak ya da güncel pazarlama anlayışını desteklemek için kullanılmasıdır.
Dijital pazarlama için; interaktif pazarlama, online pazarlama, e-marketing ve web pazarlama ifadeleri de kullanılmaktadır.
Dijital Pazarlamada; geleneksel medya yöntemlerinden farklı olarak ürünü, hizmeti ya da markayı tanıtmak için internet, mobil ve diğer interaktif platformları kullanılmaktadır. Bu platformların pazarlama amaçlarına ulaşmak ya da güncel pazarlama anlayışını desteklemek için kullanılması günümüzde dijital pazarlama olarak ifade ediliyor. Bugün mobil ve bağlantılı tüm araçlar sayesinde dijital, yaşamımızın en önemli katmanı haline dönüştü. Kullandığımız tüm medya araçlarının ve hatta deneyimlerimizin bile dijitalleştiğini söylemek yanlış olmaz.
İlerleyen teknoloji ve yoğun iş hayatının temposu nedeniyle insanlar artık temel ihtiyaçlarını bile internetten sağlar oldu. Ve bu sayede dijital pazarlamanın önemi gittikçe arttı. Bu arada dijital pazarlamanın kavramsallığının yanında kapsamlılığına da değinmekte yarar var. Burada bir alıntı yapacağım.
Dijital Markalaşma Uzmanı ve Sosyal Medya Stratejisti Mürsel Ferhat Sağlam, dijital pazarlama kavramı ile ilgili şunları söylüyor;
Dijital pazarlamayı, dijital pazarlamanın altında yer alan disiplinlere eşitleyerek özetlemek kavrama haksızlık anlamına gelir. Ne yazık ki meselenin “nedir”i pek önemsenmediği için günümüzde dahi dijital pazarlamanın tanımı ve kapsamı üzerine bir kargaşa söz konusudur. Oysa dijital pazarlama yalnızca sosyal medya, yalnızca internet reklamcılığı, yalnızca seo değildir. Tüm bunlarla birlikte, içerisindeki diğer kavramların da dahil edilerek hepsinin bütünleşik bir şekilde uygulanması stratejisi dijital pazarlamadır. Bu kavramlar; sosyal medya iletişimi, sosyal medya pazarlaması, sosyal medya reklamları (Facebook Ads, Instagram Ads. vs), arama motoru optimizasyonu, online itibar yönetimi, gerçek zamanlı pazarlama, e-womm, mecra yönetimi, dijital medya satın alma, adwords, growth marketing, içerik pazarlaması, dijital kriz yönetimi influencer marketing vs… şeklindedir.
Dijital Pazarlama Üzerine Görüşler
Dijital Pazarlama dendiğinde karşımıza çıkan yeni yapılanma sektörel ve akademik olarak 2 farklı şekilde değerlendiriliyor. Bunlardan ilki; geleneksel medyanın miadını doldurduğunu ve dolayısıyla dijital teknolojileri kullanan yeni bir pazarlama anlayışının doğduğunu ifade eder. İkinci görüş ise , pazarlamada bir değişim yaşanmadığını, pazarlamanın her mecrayı kullandığını, geleneksel medyanın esas olduğunu ve fakat destek güç olarak dijital mecraların kullanıldığını savunmaktadır.
Dijital mecranın pazarlamaya yaptığı en büyük ve en önemli katkı marka ile tüketici arasında aktif ve çift yönlü etkileşim sağlamak olmuştur. Pazarlama iletişimi özünde tek yönlü bir iletişim olmamasına rağmen, mevcut araçların yapısı sürecin dijital kampanyalara kıyasla daha tek yönlü ilerlemesine neden olmaktadır. Dijital mecranın pazarlamada kullanılması, tüketicinin geri bildirimin etkin ve gerçek zamanlı toplanmasını olanak sağlarken, ihtiyaç ve isteklerinin de daha hızlı anlaşılmasına olanak verir.
Buna göre dijital pazarlama;
- Tüketici ve marka arasında
- Tüketicilerin kendi arasında
- Markaların arasında
- Marka ile çalışanlar arasında
- Marka çalışanları ile tüketici arasında
- Tüketici ile sivil toplum kuruluşları arasında etkileşime olanak sağlamaktadır…
Sonuç Olarak Dijital Pazarlama
Günümüzün vazgeçilmez bütünleşik pazarlama disiplinlerinden biri olan dijital pazarlama, her markanın kesinlikle uygulaması gereken stratejik bir süreçtir. İçerisinde birçok uzmanlık ve kavram barındıran dijital pazarlamada esas olan stratejidir. Meselenin özünde; doğru hedef kitleye doğru zamanda doğru mesajı iletmek varsa dijital pazarlama bunun için en ideal yöntemdir.
Güncel makaleler, sektörel haberler ve ücretsiz etkinlikler için mail listemize abone olun.
Çok beğendim. Zevkle okudum. Bilgi olarak temel bilgi düzeyinde ne eksik ne fazla, tam kıvamında. Tebrikler sayın yazar.