Yapay Zekanın Tarihçesi Ve Gelişimi

Günümüzde hemen her alanda adını sıkça duyduğumuz yapay zekanın tarihçesi ve gelişimi ile ilgili detayları sizler için derledik. İşte hayatımızın birçok alanında kolaylık sağlayan yapay zekanın tanımı ve tarihçesi ile ilgili merak edilen her şey!

Yapay Zeka ile ilgili en yalın tanımlardan biri şöyle; yapay zeka, bilgisayar sistemlerinin insan zekasını taklit etme yeteneğidir. Özellikle son yıllarda yaşanan teknolojik gelişmelerle birlikte yapay zeka sadece iş hayatında veya üretim süreçlerinde değil günlük kullanımda da etkin bir rol almaya başladı.

Peki yapay zeka nedir? Niye bu kadar önemi? Günümüzdeki konumuna erişene kadar hangi evrelerden geçti? İşte tüm detaylarıyla yapay zekanın tarihçesi ve gelişim süreci!

Yapay Zeka Nedir?

Yapay zeka (AI), tipik olarak insan zekası gerektiren görevleri yerine getirebilen akıllı makineler oluşturmakla ilgilenen geniş kapsamlı bir bilgisayar bilimi dalıdır. Yapay zeka, ayrıca temelde çoklu yaklaşımları olan bir disiplinler arası bilim olarak da tanımlanabilir. Buna ek olarak özellikle makine öğrenimi ve derin öğrenme teknolojilerindeki ilerlemeler, teknoloji endüstrisinin hemen her sektöründe önemli bir yapısal ve olgusal değişiklikler meydana getirdi. Bu arada yapay zeka ayrıca makinelerin insan zihninin yeteneklerini modellemesine ve hatta geliştirmesine izin veren bir misyona sahiptir.

Özetle; kendi kendini süren arabaların geliştirilmesinden ChatGPT ve Bard gibi üretici yapay zeka araçlarının yaygınlaşmasına kadar, yapay zeka aslında gün geçtikçe yaşamın bir parçası haline geliyor. Bu da birçok farklı sektörden şirketlerin yapay zekaya yatırım yapmasına neden oluyor.

Evet, yapay zeka kısaca bu şekilde tanımlanabilir. Peki yapay zeka hangi tarihsel süreçlerden geçti? Yapay zekanın gelişim süreci nasıl oldu?

Yapay Zekanın Tarihçesi

Yapay zekanın ve akıllı makinelerin tarihi, eski Yunan mitolojisine kadar gitmektedir. Bu dönemde, belli bir zeka seviyesine sahip ilk mekanik araçların yapımı ve insan yapımı akıllı varlıkları konu edinen ilk edebiyat eserlerine rastlanmaktadır. Fakat alana dair ilk teorik çalışmalar 1950’deki Alan Turing’in Computing Machinery and Inteligence makalesiyle başlamıştır. Yine John Corthy, 1956 yılında verdiği bir konferansla yapay zekanın temellerini atmıştır.

Bu bağlamda yapay zekanın, 1950-1975 yılları arasında altın çağını yaşadığı söylenebilir, Ancak zaman içerisinde bir duraklama evresine geçilmiştir. Daha sonraki süreçte özellikle 1980’ler ve 2000’ler sonrasında ise hem teorik hem de pratik açıdan yapay zeka için bir yükselme söz konusu olmuştur. Bunda özellikle medya araçlarının rolü olmuştur. Tüm bunlarla birlikte gün geçtikçe yapay zekaya olan talep artış göstermiştir. (Adaş, Erbay 2022)

Bu bilgilerin akabinde şimdi yapay zekanın tarihçesi ile ilgili detayları aktaracağız. Bunu yaparken yapay zekanın gelişimini evrelere ayıracağız.

Buna göre;

Yapay Zeka Alanındaki İlk Çalışmalar
Yapay Zeka’nın Doğuşu: 1950-1956
Yapay Zeka’nın Olgunlaşması: 1957-1979
Yapay Zeka Patlaması: 1980-1987
Yapay Zeka Kışı: 1987-1993
Yapay Zekanın Temsilcileri: 1993 – 2011
Yapay Genel Zeka: 2012’den Günümüze

başlıkları çerçevesinde yapay zekanın tarihsel gelişimini aktaracağız.

Yapay Zeka Alanındaki İlk Çalışmalar

1900’lerin başlarında, yapay insanlar fikri etrafında şekillenen pek çok medya üretilmiştir. Öyle ki o dönemde birçok bilim insanı şu soruyu sormaya başlamıştı: Yapay beyin yaratmak mümkün mü? Hatta bazı çalışmalar sonucu, basit olmasına rağmen şimdi “robot” diye nitelediğimi makineler üretilmiştir. Bunlar çoğunlukla buharla çalışıyordu. Bazıları yüz ifadeleri yapabiliyor ve hatta yürüyebiliyordu.

Evet yapay zekanın teorik ve bilimsel anlamda temellerinin atıldığı 1900’lerin başlarından itibaren yapay zekanın gelişim süreci yıl bazında şöyle olmuştur;

1921: Çek oyun yazarı Karel Čapek , robot adını verdiği “yapay insanlar” fikrini ortaya koyan “Rossum’s Universal Robots” adlı bir bilim kurgu oyunu yayınladı. Bu, kelimenin bilinen ilk kullanımıydı.

1929: Japon Profesör Makoto Nishimura, Gakutensoku adlı ilk Japon robotunu yaptı .

1949: Bilgisayar bilimcisi Edmund Callis Berkley, yeni bilgisayar modellerini insan beyniyle karşılaştıran “Dev Beyinler veya Düşünen Makineler” kitabını yayınladı.

Yapay Zekanın Doğuşu: 1950 – 1956

Bu zaman aralığı, yapay zekaya olan ilginin gerçekten doruğa ulaştığı zamandı. Alan Turing, sonunda uzmanların bilgisayar zekasını ölçmek için kullandığı Turing Testi haline gelen “Computer Machinery and Intelligence” adlı çalışmasını yayınladı. Böylece “Yapay zeka” terimi icat edildi ve popüler kullanıma girdi.

1950: Alan Turing, Taklit Oyunu adlı bir makine zekası testi öneren “Bilgisayar Makineleri ve Zekası”nı yayınladı.

1951: Manchester Üniversitesi’nin Ferranti Mark 1 makinesini kullanan Christopher Strachey bir dama programı, Dietrich Prinz ise bir satranç programı yazdı.

1952: Arthur Samuel adlı bir bilgisayar bilimcisi, oyunu bağımsız olarak öğrenen ilk kişi olan dama oynamak için bir program geliştirdi.

1955: John McCarthy, Dartmouth‘ta kelimenin ilk kullanımı olan “yapay zeka” ve popüler kullanıma nasıl geldiği üzerine bir atölye çalışması düzenledi.

Yapay Zekanın Olgunlaşması: 1957 – 1979

“Yapay zeka” tabirinin ortaya çıktığı dönem ile 1980’ler, yapay zeka araştırmalarının hem hızlı büyüdüğü hem de mücadele ettiği bir dönemdi. 1950’lerin sonlarından 1960’lara kadar bir başlangıç ve keşif zamanıydı. Akabinde yapay zeka, bugüne kadar kullanılan programlama dillerinden robot fikrini araştıran kitap ve filmlere kadar uzanan bir fikir haline geldi.

1958: John McCarthy, AI araştırması için ilk programlama dili olan ve bugüne kadar hala popüler olan LISP‘yi (Liste İşleme’nin kısaltması) yarattı .

1959: Arthur Samuel, makinelere onları programlayan insanlardan daha iyi satranç oynamayı öğretmekle ilgili bir konuşma yaparken “makine öğrenimi” terimini ortaya atarak bir nevi kavramsallaştırdı.

1961: İlk endüstriyel robot Unimate, New Jersey’deki General Motors‘ta (insanlar için çok tehlikeli olduğu düşünülen) kalıp kasalarını ve kaynak parçalarını arabalara taşımakla görevli bir montaj hattında çalışmaya başladı.

1965: Edward Feigenbaum ve Joshua Lederberg, insan uzmanların düşünme ve karar verme yeteneklerini kopyalamak için programlanmış bir yapay zeka biçimi olan ilk “uzman sistemi” yarattı.

1966: Joseph Weizenbaum, insanlarla sohbet etmek için doğal dil işlemeyi (NLP) kullanan ilk “geveze robotu” (daha sonra sohbet robotu olarak kısaltıldı), sahte bir psikoterapist olan ELIZA‘yı yarattı.

1968: Sovyet matematikçi Alexey Ivakhnenko, “Grup Veri İşleme Yöntemi”ni yayınladı.

1974: Moravec’in paradoksu, yapay zekâ ve robotik araştırmacıların geleneksel varsayımların aksine yüksek seviyeli akıl yürütmenin çok az hesaplama gerektirdiği, ancak düşük seviyeli sensorimotor becerilerinin muazzam hesaplama kaynaklarına gereksinim duyduğu sonucuna ulaşmalarıyla ortaya atılmıştır.

1978: Orjinal “Savaş Yıldızı Galactica” bilim kurgu dizisi savaşçı robotlar Cylonları tanıttı.

1979: James L. Adams, 1961’de otonom bir aracın ilk örneklerinden biri haline gelen The Standford Cart’ı yarattı . 79’da insan müdahalesi olmadan sandalyelerle dolu bir odada başarılı bir şekilde gezindi.

1979: Yapay Zekayı Geliştirme Derneği (AAAI) olarak bilinen Amerikan Yapay Zeka Derneği kuruldu.

Yapay Zeka Patlaması: 1980 – 1987

1980’lerin çoğu şimdilerde “Yapay Zeka Patlaması” olarak adlandırılan, yapay zekaya yönelik hızlı bir büyümenin yaşandığı bir dönem olarak bilinmektedir. Bu betimleme hem araştırmalardaki atılımlardan hem de araştırmacıları desteklemek için ek hükümet fonlarından dolayı kullanılmıştır.

Bu dönemde ayrıca Derin Öğrenme Teknikleri ve Uzman Sistem kullanımı daha popüler hale gelmiştir. Bunlar; bilgisayarların hatalarından ders almasına ve bağımsız kararlar almasına olanak sağlayan gelişmeler olarak yorumlanmaktadır.

1980: Amerikan Yapay Zeka Derneği’nin (AAAI) ilk Ulusal Konferansı, Stanford’da düzenlendi.

1981: Japon hükümeti, Beşinci Nesil Bilgisayar projesine 850 milyon dolar ayırdı . Amaçları çeviri yapabilen, insan dilinde konuşabilen ve insan düzeyinde muhakeme ifade edebilen bilgisayarlar üretmekti.

1985: AAAI konferansında AARON olarak bilinen otonom bir çizim programı gösterildi.

1986: Münih Bundeswehr Üniversitesi’ndeki Ernst Dickmann ve ekibi ilk sürücüsüz arabayı (veya robot arabayı) üretti ve sergiledi. Bu araç herhangi bir engel veya insan sürücüleri olmayan yollarda 55 mil/saate kadar sürebilirdi.

Yapay Zeka Kışı: 1987 – 1993

AAAI‘nin uyardığı gibi, bir AI Kışı geldi. Hem özel yatırımcılar hem de hükümetler bu dönemde yapay zekaya olan ilgisini kaybetti ve yüksek maliyete karşı görünüşte düşük getiri nedeniyle fonlarını durdurdu.

1987: Özel LISP tabanlı donanım pazarı, IBM ve Apple tarafından sunulanlar da dahil olmak üzere LISP yazılımını çalıştırabilecek daha ucuz ve daha erişilebilir rakipler nedeniyle çöktü. Teknoloji artık kolayca erişilebilir olduğu için bu durum birçok uzmanlaşmış LISP şirketinin başarısız olmasına neden oldu.

1988: Rollo Carpenter adlı bir bilgisayar programcısı, insanlara ilginç ve eğlenceli sohbet sağlamak için programladığı sohbet robotu Jabberwacky‘yi icat etti.

Yapay Zekanın Temsilcileri: 1993 – 2011

Yapay Zeka Kışı sırasında finansman eksikliğine rağmen, 90’ların başında, hüküm süren bir dünya şampiyonu satranç oyuncusunu yenebilecek ilk Yapay Zeka sisteminin tanıtılması da dahil olmak üzere, Yapay Zeka araştırmalarında bazı etkileyici adımlar atıldı. Bu devir, aynı zamanda, ilk Roomba ve Windows bilgisayarlarda bulunan ilk konuşma tanıma yazılımı gibi yenilikleri sunmasıyla da önemli bir dönemdir. Böylece yapay zeka günlük yaşama da girmiş oldu.

1995: Bilgisayar bilimcisi Richard Wallace, Weizenbaum’un ELIZA’sından ilham alan sohbet robotu ALICE‘ı (Yapay Dilsel İnternet Bilgisayar Varlığı) geliştirdi. ALICE’ı ELIZA’dan ayıran şey, doğal dil örnek veri toplamanın eklenmesiydi.

1997: Deep Blue (IBM tarafından geliştirildi), dünya satranç şampiyonu Gary Kasparov’u bir maçta yendi ve bir insan satranç şampiyonunu yenen ilk program oldu.

1997: Windows, bir konuşma tanıma yazılımı yayınladı (Dragon Systems tarafından geliştirildi).

1998: Dave Hampton ve Caleb Chung, çocuklar için ilk “evcil” oyuncak robot olan Furby‘yi icat etti.

1999: Sony, Furby ile uyumlu olarak çevresi, sahipleri ve diğer AIBO’larla etkileşime girerek “öğrenmek” için hazırlanmış 2.000 dolarlık robotik bir evcil köpek olan AIBO‘yu (Yapay Zeka RoBOt) tanıttı. Özellikleri; 100’den fazla sesli komutu anlama, bunlara yanıt verme ve insan sahibiyle iletişim kurma becerisini içeriyordu.

2000’li Yıllar

Yapay zekanın tarihçesi ile ilgili konuşurken 2000’li yıllar için yeni bir pencere açmak gerekir. İşte Yapay Zekanın Temsilcileri evresinin içerisinde yer alan 2000’lerde yapay zeka;

2000: Profesör Cynthia Breazeal gözleri, kaşları, kulakları ve ağzı olan yüzüyle insan duygularını simüle edebilen ilk robotu geliştirdi.

2001: Arthur C. Clarke, “2001: Bir Uzay Destanı” ismini verdiği bilim kurgu romanında “HAL 9000” isimli akıllı makineyi, ana düşman karakter olarak sundu.

2002: İlk Roomba piyasaya sürüldü.

2003: Nasa, Mars’a iki gezgini (Spirit ve Opportunity) indirdi ve bu araçlar insan müdahalesi olmadan gezegenin yüzeyinde gezindiler.

2006: Twitter, Facebook ve Netflix gibi şirketler, reklam ve kullanıcı deneyimi (UX) algoritmalarının bir parçası olarak yapay zekayı kullanmaya başladı.

2010: Microsoft, vücut hareketini izlemek ve bunu oyun yönergelerine çevirmek için tasarlanmış ilk oyun donanımı olan Xbox 360 Kinect‘i piyasaya sürdü.

2011: Watson (IBM tarafından yaratılan) adlı soruları yanıtlamak üzere programlanmış bir NLP bilgisayarı, televizyonda yayınlanan bir oyunda iki eski şampiyona karşı Jeopardy kazandı.

2011: Apple, ilk popüler sanal asistan olan Siri‘yi piyasaya sürdü.

Yapay Genel Zeka: 2012’den Günümüze

Tüm bu gelişmelerin akabinde yapay zeka günümüzdeki şeklini almıştır. Diğer bir ifadeyle sanal asistanlar, arama motorları vb. gibi yaygın olarak kullanılan yapay zeka araçlarında bir artış ve gelişme olmuştur. İçinde bulunduğumuz dönem aynı zamanda Derin Öğrenme ve Büyük Veri gibi olguların da popüler olduğu bir dönemdir.

2012: Alex Krizhevsky, Ilya Sutskever ve Geoff Hinton, Large Scale Visual Recognition Challenge (LSVRC) isimli görüntü işleme odaklı yarışmada, en iyi hata oranını yarıya indirerek birinci oldu. Modellerini eğitirken kullandıkları en önemli parça grafik işlemcilerdi ve yapay zeka için GPU Çağı başlamış oldu.

2013: Carnegie Mellon Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, görüntü ilişkilerini karşılaştırabilen ve analiz edebilen semantik bir makine öğrenme sistemi olan “Never Ending Image Learner (NEIL)”ı piyasaya sürdü.

2014: Google, eyalet sürüş testini geçen ilk sürücüsüz arabayı yaptı. Aynı sene Amazon‘un Alexa‘sı, sanal ev asistanı olarak piyasaya sürülür.

2015: Elon Musk, Stephen Hawking ve Steve Wozniak (ve 3.000’den fazla kişi), dünyanın hükümet sistemlerine savaş amacıyla otonom silahların geliştirilmesini (ve daha sonra kullanılmasını) yasaklayan bir açık mektup imzaladı.

2016: Hanson Robotics, ilk “robot vatandaş” olarak tanınan ve gerçekçi bir insan görünümüne, duyguları görme ve taklit etmenin yanı sıra iletişim kurma yeteneğine sahip ilk robot olan Sophia adında bir insansı robotu üretti ve kamuoyuna tanıttı.

2017: Facebook, sohbet etmek ve nasıl müzakere edileceğini öğrenmek için iki yapay zeka sohbet robotu programladı. Ancak sonradan İngilizceyi bırakıp tamamen özerk bir şekilde kendi dillerini geliştirdiler.

2018: Google, dönüştürücü ağ tabanlı doğal dil işleme modeli BERT’i yayınladı. – AlphaZero: Deepmind AlphaZero, sadece kendi kendine oynayarak kısa sürede dünyanın en iyi satranç oyuncusu oldu.

2019: 1.5 milyar parametreli GPT-2, OpenAI tarafından yayınlandı.

Open AI Etkisi

2020: OpenAI, kod, şiir ve bu tür diğer dil ve yazma görevlerini oluşturmak için Derin Öğrenmeyi kullanan bir model olan GPT-3’ün beta testini başlattı. Türünün ilk örneği olmasa da insanlar tarafından oluşturulan içeriğe benzer neredeyse ayırt edilemez içerikler oluşturan ilk araçtır.

2021: OpenAI, görüntüleri doğru altyazılar üretecek kadar işleyip anlayabilen DALL-E’yi geliştirerek yapay zekayı görsel dünyayı anlamaya bir adım daha yaklaştırdı.

2022: “Derin üretici sinir ağı” olarak tanımlanan modellerden bir başkasını yaratan Stable Diffusion halka açıldı. DALL-E ve Midjourney’nin aksine bu uygulama sadece bulut hizmetleri kullanılarak üzerinden değil, ortalama bir ev bilgisayarının kendi grafik işleme kapasitesiyle de çalıştırılabiliyor.

2022: Facebook’un sahibi Meta şirketi, GPT-3’e alternatif olarak geliştirdiği yapay zeka modelini kullanan Blenderbot 3’ü tanıttı.

2022: OpenAI, GPT-3 dil modelini tüm dünyanın kullanımına ChatGPT adlı sohbet robotuyla açtı. 2023 martında modelin sadece metin değil, görsel girdiler de kabul etmesine imkân tanıyan GPT-4 sürümü piyasaya sürüldü.

2023: Mart ayında LaMDA adlı büyük dil modelini kullanan Google Bard sohbet robotu kısıtlı bir kullanıcı kitlesine açıldı.

Evet yapay zekanın varoluşunu sizler için derledik. Yapay zeka için önemli tarihler ve bu tarihlerle bağlantılı olayları derlediğimiz yazıda yapay zekanın tarihçesi ile ilgili detayları aktardık. Akıllara durgunluk veren ileri düzeydeki bu teknoloji, bakalım ileride insanlık için daha neleri kolaylaştıracak.